Haagse politiek veroorzaakt circulaire tegenwind

Afvalconferentie 2025: code rood voor afvalsector

Is het code rood voor de afvalsector? De 300 aanwezigen bij de Afvalconferentie op 1 oktober 2025 in Amersfoort vinden van wel. De politiek is hier mede debet aan. Tijdens een verkiezingsdebat kruisten VVD, GroenLinks-PvdA, CDA en D66 de degens. De VVD betuigde als regeringspartij spijt. ‘We balen van de 567 miljoen extra belasting voor de afvalsector’, luidde de mea culpa van VVD-Tweede Kamerlid Martijn Buijsse.

De circulaire economie bevindt zich in zwaar weer: recyclingbedrijven gaan failliet, toenemende regeldruk, geopolitieke onzekerheid en oneerlijke concurrentie. Daar bovenop kreeg de afvalsector op Prinsjesdag een extra belasting van 567 miljoen euro opgelegd. Harde woorden vallen, zowel op het podium als in de wandelgangen. Zelfs de (kandidaat-)Kamerleden keren zich tijdens het debat tegen het besluit. “We balen er allemaal van”, zeggen ze in koor. Henk-Jan Oosterhuis (D66) noemt het besluit ‘dom’, Jantine Zwinkels (CDA) stelt vast dat er behoefte is aan een betrouwbare overheid in plaats van zigzag-beleid en Geert Gabriëls (GroenLinks-PvdA) krijgt applaus bij zijn aankondiging een dag later hierover een motie in te dienen. Deze motie haalde geen meerderheid.

Mathijs Bouman (milieu-econoom):

‘Leg de prikkel waar de beslissing wordt genomen, namelijk in het begin van de keten.’

Twee soorten belastingen

Mathijs Bouman, journalist en milieu-econoom, fileert als keynotespreker haarfijn wat er schort aan het verhogen van de afvalstoffenbelasting en de CO₂-heffing op afvalverbranding. “Je hebt twee soorten belasting: belasting om als land inkomen te genereren, zoals de inkomstenbelasting, en belasting om gedrag te sturen, zoals accijns op sigaretten. De 567 miljoen euro behoort tot de tweede categorie, maar werkt niet als gedragsprikkel. Leg de prikkel waar de beslissing wordt genomen, namelijk in het begin van de keten.” Bouman haalt rapporten van het Centraal Planbureau en de Wereldbank aan, die zijn stelling bevestigen dat het een verkeerd besluit is.

Verkiezingsprogramma’s

Alvorens de (kandidaat-)Kamerleden opkomen, zet Bouman een analyse uiteen van de verkiezingsprogramma’s. Circulaire ambities leest hij in de meeste programma’s terug. “Nagenoeg alle partijen beloven zich in te gaan zetten, behalve PVV, BBB, Forum voor Democratie en JA21. Zij schrijven er niets over of zijn kritisch. Toch lijkt milieu volgens Bouman minder populair in de Nederlandse politiek dan voorheen. Als ‘redder in nood’ noemt hij Europa, waar oud-topman van de Europese Centrale Bank Mario Draghi in zijn vorig jaar gepubliceerde rapport over de toekomst van het Europese concurrentievermogen, het belang benadrukt van Europese strategische autonomie. “Draghi ziet recycling als oplossing. Recycling maakt Europa minder afhankelijk van landen als China.”

Geert Gabriëls (GroenLinks-PvdA):

‘Onze koploperpositie dreigt te verdwijnen.’

Kaalslag onder recyclers

De aangekondigde belastingmaatregelen zijn extra zuur omdat recyclers al in het rood zitten. Twaalf recyclebedrijven sloten recent de deuren, drie bedrijven schalen hun capaciteit af en plasticrecycler Healix uit Maastricht meldt in NRC dat ze wil vertrekken naar een lagelonenland. Kim Meulenbroeks, manager innovatie en development bij Renewi, vertelt tijdens een plenair panelgesprek over de nieuwe moderne sorteerinstallatie in Eindhoven. “Deze installatie, een miljoeneninvestering, is hoopvol geopend door de staatssecretaris. Koningin Máxima kwam op bezoek. Inmiddels ‘sponsoren’ we de installatie met andere activiteiten. We kampten al met concurrentie van goedkope recyclaten, maar daar komt nu de CO₂-heffing nog eens overheen. Bij hoogwaardige recycling ontstaat een grotere residustroom, die we straks duurder moeten verbranden.” Renewi beschikt over een alternatief, namelijk een Belgische installatie zonder extra CO₂-heffing. “Verplaatsen zou een uitkomst kunnen zijn”, zegt Meulenbroeks.

Hagar Ligtvoet (ministerie van Infrastructuur en Waterstaat):

‘De overheid moet haar inkoopkracht meer inzetten.’

Stilstand werkt niet

“Moet de recycling dan helemaal verdwijnen uit Nederland?” luidt de retorische vraag van dagvoorzitter Rens de Jong, bekend van BNR Nieuwsradio, tijdens het debat aan de (kandidaat-)Kamerleden. “Onze koploperpositie dreigt nu te verdwijnen”, zegt Gabriëls van GroenLinks-PvdA. “Wat niet werkt is stilstand, zoals we de afgelopen twee jaar hebben gezien”, vult CDA’er Zwinkels aan. De politici benoemen diverse stimulerende overheidsmaatregelen, zoals een grondstoffenheffing en een verplichte bijmengnorm, om de recycling overeind te houden.

Vijf over twaalf voor chemische industrie

Niet alleen de recycling, ook de chemische industrie houdt het hoofd nauwelijks boven water. Tijdens een van de deelsessies schetst Mark Intven, hoofd klimaat, energie, innovatie en duurzaamheid van de Koninklijke Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) een zorgelijk beeld. “Het is vijf over twaalf voor de chemische industrie in Nederland. Net als de recyclers hebben ook plasticproducenten last van goedkoop plastic van buiten Europa.” Desondanks toont de sector ambitie. De chemische industrie wil dat in 2030 dertig procent van haar producten bestaat uit recyclaat.

Kim Meulenbroeks (Renewi):

‘Bij hoogwaardige recycling ontstaat een grotere residustroom, die we straks duurder moeten verbranden.’

Inkoopkracht van de overheid

Meer dat twintig merkartikelfabrikanten hebben recent aangegeven dat ze vrijwillig en langjarig circulair plastic gaan inkopen. Hagar Ligtvoet, hoofd grondstoffen en recycling bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, haalt dit voornemen aan tijdens het plenaire panelgesprek. “Ik hoop dat meer producenten hun nek uitsteken en deze stap durven nemen. Ook de overheid moet haar inkoopkracht meer inzetten. Daar is nog een wereld te winnen.” Dat laatste beaamt Emma Rotman, manager sustainability bij Strukton, een bedrijf actief in de infrastructuur. “We zien circulariteit nog weinig terug in uitvragen van Rijkswaterstaat, ProRail, provincies en gemeenten. Het goedkoopste is om een wissel van een spoorbaan in stukjes te hakken en af te voeren. Hergebruik is voor ons duurder en lastiger, omdat we tegen certificering aanlopen.”

Afvalconferentie 2025 in Amersfoort

De Afvalconferentie op de eerste woensdag in oktober is hét jaarlijkse evenement waar mensen uit de afvalwereld geïnspireerd raken en bijgepraat worden over actuele ontwikkelingen. De conferentie wordt georganiseerd door de Vereniging Afvalbedrijven en de Nederlandse Vereniging voor Afval en Reinigingsdiensten (NVRD). De Afvalconferentie is de ontmoetingsplek voor de Nederlandse afvalsector. De conferentie vond plaats in de industriële Rijtuigenloods in Amersfoort, waar de 300 bezoekers elkaar troffen tussen historische treinwagons. De bezoekers kregen een interessant programma voorgeschoteld met een panelgesprek, een keynotespreker en drie deelsessies over digitalisering en AI binnen de afvalsector, ontwikkelingen binnen de arbeidsmarkt en chemische recycling. De conferentie eindigde met een verkiezingsdebat.

Vervangingsopgave op til

Strukton wil en gaat richting circulair. “We hergebruiken wissels en dwarsliggers, en ontwikkelen circulair asfalt dat volledig herbruikbaar is”, vertelt Rotman. Op korte termijn voorziet ze een enorme vraag naar secundaire grondstoffen. “Spoor, waterleidingen, energienet, wegen, tunnels: er komt een grote vervangingsopgave op ons af. Deze opgave biedt een kans voor circulair werken. Strukton wil graag circulair, maar we zijn afhankelijk van onze klanten, en dat zijn vooral overheden.”

Tweedehandsmarkt groeit

Dat het bedrijfsleven bij voorkeur kiest voor circulair, blijkt ook uit het verhaal van Gilbert De Jong, sustainability business partner bij IKEA. “In 2030 moeten al onze producten zijn gemaakt van hernieuwbare of gerecyclede materialen. We zitten op 73 procent. In 2030 zijn ook al onze producten ontworpen volgens principes van circulair design. Onze focus ligt op het verlengen van de levensduur van producten. De tweedehandsmarkt groeit. In 2027 lanceren we een eigen platform waar klanten hun meubels kunnen afzetten.” De Jong reikt de zaal de hand en zegt: “We hebben partners uit de afvalsector nodig om ketens te sluiten.”

Gilbert De Jong (IKEA):